میراث آریا: از نواحی فرعی ناحیه فلوریستیکی اروپا-سیبری، هیرکانین در بخش جنوب شرقی است که در جنوب دریای کاسپین و نیم‌رخ شمالی رشته کوه البرز قرار گرفته است. جنگل‌های هیرکانی یکی از آخرین و معدود باقی مانده‌های جنگل‌های باستانی خزان‌کننده پهن برگ/معتدل) است که از ۵۲میلیون سال، از دوران سوم زمین‌شناسی به حیات و تکامل ادامه داده‌اند و به لحاظ پایداری و قدمت پیدایش، تنوع گیاهی، جانوری و ذخایر ژنتیکی از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است، به گونه‌ای که بسیاری از گونه‌های باستانی صرفا در این منطقه مشاهده می‌شوند. این جنگل‌ها منشأ بسیاری از گونه‌های گیاهی آندومیک (بوم‌زاد) و یکی از کمیاب‌ترین و ارزشمندترین رویشگاه‌های طبیعی در جهان بوده و از برخی منابع این رویشگاه‌ها، به عنوان فسیل یا موزه زنده یاد می‌شود.
کشور ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک جای گرفته و سهم سرانه جنگل برای هر فرد، حدود یک سوم تا یک چهارم میانگین جهانی برآورد می‌گردد که این سهم اندک از گستره جنگل‌های جهان و کشورمان، ما را به حفاظت ویژه رهنمون می‌سازد. این رویشگاه‌ها در امتداد سه استان شمالی کشور و جمهوری آذربایجان قابل مشاهده است. مساحت این جنگل‌ها بر اساس آخرین پژوهش‌ها ۱میلیون و ۶۵۰هزار هکتار بوده که از این میزان ۴۹۹هزار هکتار را استان گیلان به خود اختصاص داده است و این آمار نشانگر روند رو به کاهش مساحت در این رویشگاه‌ها است.
تاکنون در جنگل‌های هیرکانی ۳۲۳۴ گونه متعلق به ۸۵۶ جنس و ۱۴۸ خانواده از گیاهان آوندی گزارش شده است. وجود ۴۴درصد گونه‌های گیاهی در ایران (۳۲۳۴ از ۷۳۰۰ گونه) در محدوده‌ای کوچک نشانگر اهمیت تنوع زیستی و ذخیره ژنتیکی است. از این تعداد حدود ۲۸۰ گونه گیاهی کاملا بوم‌زاد (اندومیک یا بومی انحصاری) و یا نیمه‌بوم‌زاد منطقه هیرکانی و حدود ۵۰۰ گونه بوم‌زاد در سطح کشور هستند که یک میراث طبیعی استثنایی در سطح جهانی است.
پیدایش این رویشگاه‌ها در این عرض جغرافیایی، به جز در موارد نادر و استثناء قابل مشاهده نیست، همان‌گونه که در کشورمان، مناطقی با عرض جغرافیایی یکسان، عمدتا دارای پوشش بیابانی یا نیمه‌بیابانی هستند، بنابراین شکل‌گیری این رویشگاه، منبعث از شرایط ویژه محلی (مجاورت دریای کاسپین و رشته کوه البرز) است. لذا قدمت وعدم امکان جایگزینی آن، برای توجیه ضرورت حفظ و نگهداری این میراث طبیعی کفایت می‌کند. در تداوم این نگرش جنگل‌های منطقه گشت رودخان فومن، سیاهرود رودبار و لیسار تالش در سال ۱۳۹۸در فهرست جهانی آثار طبیعی به ثبت رسیدند.
در بین کمربندهای ارتفاعی از جنگل‌های هیرکانی، جنگل‌های مناطق جلگه‌ای جایگاه حفاظتی و اهمیتی بیشتری به لحاظ احتمال تخریب و تبدیل به کشت‌زار و سکونت‌گاه دارند. این مناطق رویشگاهی شامل بخش عمده‌ای از جوامع گیاهی و تنوع زیستی منحصر به فرد هیرکانی است و در مقایسه، از نمود عینی بالاتری برخوردار است. در حال حاضر بخش گسترده‌ای از جنگل‌های باقی مانده این تیپ نابود شده و یا در شرایط بسیار پرفشار، به منظور تغییر و تخریب و درمعرض فشار تجاوزات انسانی قرار دارند. از معدود لکه‌های برجای‌مانده در بخش جلگه‌ای استان گیلان؛ جنگل فتاتو و جنگل تالابی امیربکنده، اخیرا به منظور ثبت در فهرست آثار طبیعی ملی، پیشنهاد شده است. سایر جنگل‌های جلگه‌ای نیز در روند بررسی قرار دارند.
با توجه به وجود گونه‌های ارزشمند و منحصر به فرد، جایگاه حفاظتی و مدیریتی این جنگل‌ها، غالب بر سایر جنبه‌ها بوده و اولویت اصلی در حفظ و نگهداشت آن است که بر همه خدمات دیگر قابل ارائه، ارجحیت دارد.
از چند دهه گذشته تاکنون، با روند رو به رشد و صعودی تغییر کاربری اراضی و تبدیل به سکونت‌گاه‌های انسانی مواجه هستیم. همان‌گونه که در بررسی تصاویر ماهواره‌ای کاهش سطح پوشش جنگلی در برخی از مناطق کاملا مشهود است؛ از این رو، موضوع الزام در حمایت و حفاظت از این میراث طبیعی و پهنه‌های ارزشمند را نمایان می‌سازد.
توسعه گردشگری علمی-پژوهشی و تخصصی
- ثبت جهانی و ملی بخشی از جنگل‌های هیرکانی استان گیلان، زمینه‌ساز ایجاد فرصت‌هایی برای بسط و گسترش گردشگری علمی–تخصصی در مقیاس فراملی و ملی به شمار می‌رود، لذا هدف‌گذاری و هدایت گونه‌هایی از گردشگری پایدار در جهت شناسایی، حفظ و نگهداشت گونه‌های گیاهی و جانوری از اصلی‌ترین رویکردها محسوب می‌شود.
توسعه و ترویج گردشگری علمی و تخصصی به عنوان نوعی از گردشگری که با بررسی یا اکتشافات علمی پژوهشگران همراه بوده و از این رهگذر زمینه شناسایی هر چه بیشتر توان‌های منطقه‌ای در جهت حفاظت، حمایت و ایجاد زمینه مناسب در راستای توسعه این شاخه از گردشگری فراهم خواهد آمد. تحقق حفاظت از این میراث طبیعی نیز بدون مشارکت جوامع محلی میسر نخواهد بود.
- اعمال برنامه‌های مدیریتی، حفاظتی، نظارت و پایش مستمر در برابر فشارهای ناشی از تجاوزهای انسانی.
- توسعه اکوگردشگری مبتنی بر ایجاد اشتغال پایدار جامعه روستایی و زمینه‌سازی جهت عرضه محصولات صنایع‌دستی، آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ بومی جامعه محلی در راستای کمک به تامین منابع اقتصاد معیشتی چندوجهی و تشویق جوامع محلی در جهت همسویی با اهداف توسعه پایدار و حفاظت از این میراث طبیعی ارزشمند.
در این راستا برگزاری تورهای اکوگردشگری با رعایت کلیه موازین حفاظتی برای معرفی و شناساندن این آثار طبیعی و پیشگیری از رونق گردشگری انبوه و کنترل نشده به دلیل‌عدم امکان جبران آسیب‌ها و خسارات می‌تواند در کانون توجه برای برنامه‌ریزی قرار گیرد.
- انجام آموزش‌های لازم از طریق رسانه‌های جمعی در راستای حفاظت و صیانت از این موزه طبیعی زنده.
مانا کشوردوست؛ دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی و مسئول ثبت میراث طبیعی استان گیلان
انتهای پیام/
